In Nederland beschikken we over twee interessante monitors die een diep inzicht geven in de productiviteitsontwikkeling van verschillende publieke sectoren en uitvoeringsorganisaties. Figuur 1 en 2 geven daar een indruk van. Vooral onderwijs, justitie en veiligheid en een klein deel van de uitvoeringsorganisaties laten een somber beeld zien. De productiviteit neemt daar al decennialang af, terwijl de kwaliteit niet verbetert of zelfs verslechtert. Lichtpuntjes zijn het wetenschappelijk onderwijs en een deel van de uitvoeringsorganisaties. In termen van kosten vormt deze laatste groep echter maar een bescheiden deel van de publieke dienstverlening.
Figuur 1 Gemiddelde jaarlijkse productiviteitsgroei onderwijs, justitie en veiligheid en ziekenhuizen, 1980-2020
rm = rechterlijke macht; mbo = middelbaar beroepsonderwijs; pol = politie; gw = gevangeniswezen; hbo = hoger beroepsonderwijs; po = primair onderwijs; vo = voortgezet onderwijs; zh = ziekenhuizen; wo = wetenschappelijk onderwijs.
Figuur 2 Gemiddelde jaarlijkse productiviteitsgroei uitvoeringsorganisaties, 2006-2021
cjib = centraal justitieel incassobureau; coa = centraal orgaan opvang asielzoekers; rdw = rijksdienst voor het wegverkeer; rws = rijkswaterstaat; kad = kadaster; svb = sociale verzekeringsbank; uwv = uitvoeringsorgaan werknemersverzekeringen; ind = immigratie- en naturalisatiedienst; cbs = centraal bureau voor de statistiek.
Voor de productiviteitsontwikkeling zijn per sector allerlei specifieke verklarende factoren aan te wijzen. Daarnaast is ook sprake van een aantal gemeenschappelijke factoren. Het essay noemt en onderbouwt drie belangrijke gemeenschappelijke factoren – aangeduid als beleidsziekten – die hiervoor verantwoordelijk zijn:
1. Obesitas: niet te onderdrukken neiging bij politici om meer geld uit te geven en de automatische absorptie van dit geld door bestuurders;
2. Kwaliteitssyndroom: het diepgewortelde geloof bij beleidsmakers dat kwaliteit altijd geld kost en kwaliteitsproblemen dus alleen op met geld zijn op te lossen;
3. Schaalkwaal: het diepgewortelde geloof bij beleidsmakers dat schaalvergroting en concentratie kostenbesparend en kwaliteitsverhogend werken.
De verspilling in de publieke dienstverlening is alleen tegen te gaan door deze beleidsziekten te bestrijden. Als deze beleidsziektes te onderdrukken zijn, dan zou men zich richten op specifieke bezuinigingen, eenvoudige maar doeltreffende controle op prestaties, terugdringing complexe regelgeving, strenge sanctionering bij slecht presteren, wettelijk verbod op verdere schaalvergroting/concentratie en een drastische inkrimping van ambtenarenapparaat en bestuurdersgilde.
Meer informatie
Het essay Overheidsbeleid lijdt aan het Münchhausen “by proxy’ syndroom: hoe de Nederlandse overheid al veertig jaar de ziekte van Baumol in de publieke dienstverlening aanwakkert van Jos Blank (ISBN: 9789083266138) is gratis te downloaden via deze link.
Voor vragen kunt u contact opnemen met Jos Blank (j.blank@ipsestudies.nl | 06 488 756 45) of het secretariaat van IPSE Studies (v.vloemans@ipsestudies.nl | 06 205 226 43).